Przed świętami, w czwartek 21. marca w sali kamienicy "Pod aniołami" (ul. Kazimierza Wielkiego 31-33) odbyła się po dwuletniej przerwie kolejna, trzecia Dysputa Leibnizjańska. Jej tytuł brzmiał: "Monada czyli wnętrze. Sztuka i metafizyka baroku: Vermeer, Leibniz i in.". Okazją do niej było wydanie przez Bogusława Pazia, profesora UWr i prezesa Polskiego Towarzystwa Leibnizjańskiego, monografii o metafizyce Leibniza "Monada, czyli człowiek w Leibnizjańskim świecie" w Wydawnictwie PWN. Wydawnictwo to było też patronem Dysputy, którą prowadził prof. Marek Magdziak z Katedry Logiki i Metodologii Nauk UWr. Prelekcje zaś wygłosili: Magdalena Stachowiak, doktorantka wrocławskiej ASP i wspomniany autor monografii. Dobrze dopisała zarówno frekwencja (45 osób), jak i atmosfera wśród przybyłych gości. Piękny plakat, jak i zdjęcia ze spotkania wykonała absolwentka Instytut Filozofii UWr mgr Magdalena Walkowiak (Abeloart Studio).
Spotkanie rozpoczęło się od półgodzinnej prelekcji Magdaleny Stachowiak, która mówiła o głównych założeniach malarstwa barokowego we Włoszech i w Holandii. Swój wykład zaczęła od ukazania przemian społecznych (emancypacja klasy mieszczaństwa) i religijnych (reformacja i kontrreformacja), które wpłynęły na wczesno nowożytną sztukę. Następnie przeszła do wykładu o włoskim malarstwie, koncentrując się na dziełach Caravaggia, oraz wielkich holenderskich mistrzów: jak Rembrandt i Vermeer. Wspomniała także o tych nieco mniej znanych jak m.in. Jan Steen i Pieter de Hooch. Prelegentka z dużą biegłością i pewną swobodą mówiła o cechach tego malarstwa tak w kontekście jego estetycznych założeń, jak i ich przesłania. W szczególności prelegentka skupiała się na sposobie przedstawiania wnętrz mieszkań przez wspomnianych malarzy. Widzowie z uwagą śledzili tok wykładu doktorantki ASP, uważnie oglądając dobrze przygotowaną przez nią prezentację poszczególnych malowideł.
Wykład mgr M. Stachowiak okazał się być swoistym wprowadzeniem do wystąpienia profesora Bogusława Pazia. W swoim wystąpieniu głosił on bowiem dwie główne tezy: po pierwsze „monada nie jest niczym niczym innym, aniżeli empirycznym ja, które dokonuje aktu refleksji” oraz po drugie, „malowidła holenderskich artystów unaoczniają Leibnizjańską monadę”. Malowidłem, do którego odwoływał się wrocławski profesor jako przykładu tego rodzaju unaocznienia było dzieło dość mało znanego holenderskiego artysty Pietera Janssensa (vel „Elingi”, 1623-1670) pt. „Wnętrze z malarzem, czytającą kobietą i sprzątająca pokojówką” https://www.staedelmuseum.de/go/ds/1129 W swoim wystąpieniu wskazywał ona paralelność zachodzącą pomiędzy barokowym sposobem przedstawiania wnętrz mieszkania, którego modelowym przykładem było m.in. wspomniane dzieło Janssensa, ale także wybrane malowidła Vermeera, z jednej strony, oraz składowymi i strukturą pojęcia monady jako duchowego wnętrza, o którym pisał Leibniz. Według B. Pazia takie składowe malowidła, jak: samo zaciemnione wnętrze mieszkania, wpadające przez górny rząd okien oślepiające światło, przestrzeń wnętrza przedzielona na dwie części: wypełnioną światłem i zacienioną, zasłonięty rząd okien, lustro, wiszące malowidła etc. mają swoje odpowiedniki w ontycznej strukturze monady, czyli naczelnej kategorii metafizyki Leibniza. Prelegent, aby w uzasadnieniach swojego twierdzenia odwoływał się do różnych fragmentów dzieł hanowerskiego filozofa. Jak przy okazji zaznaczał – głoszone przez niego tezy zostały szczegółowo wyłożone w promowanej książce, zaś przedstawiona przez niego wykładnia pojęcia monady w związku z malarstwem barokowym stanowią jego, całkowicie autorską propozycją unaocznienia tego pojęcia.
Oba wystąpienia spotkały się z dużym zainteresowaniem przybyłej publiczności. Wśród niej byli niektórzy pracownicy Instytutu Filozofii UWr i wrocławskiej ASP, doktoranci, studenci i goście przybyli spoza Wrocławia. Po wystąpieniach obojga prelegentów był czas na zadawanie pytań i krótką dyskusję. Dla wielu uczestników spotkania, jak sami mówili o tym po jego zakończeniu, była to pierwsza tego rodzaju prezentacja najwybitniejszych przedstawicieli barokowego malarstwa i jego związków z filozofią. Organizator, dziękując przybyłym za uczestnictwo w Dyspucie, zapowiedział następne spotkanie, które odbędzie się w tym samym miejscu i porze. Jego tematem będzie natomiast kwestia solipsyzmu w kontekście Leibnizjańskiej monadologii i filozofii Jacquesa Lacana. Gościem zaproszonym na kolejną, IV. Dysputę Leibnizjańską, tym razem poświęconą kwestii solipsyzmu: „Czy monady mają okna?”, będzie profesor Andrzej Leder z Instytutu Filozofii Polskiej Akademii Nauk. Wygłosi on wykład pt. „Monadologia a solipsyzm Lacanowski”.
P.S. W odpowiedzi na sugestie i prośby uczestników ostatniej Dysputy planowana jest kolejna – o malarstwa i filozofii baroku pod roboczym tytułem: „Światło i przestrzeń w malarstwie i filozofii baroku”. Być może jeszcze odbędzie się jeszcze przed wakacjami.
Zapraszamy do zapoznania się z fotorelacją z wydarzenia!
