Nakładem Wydawnictwa Instytutu Filozofii i Socjologii Polskiej Akademii Nauk (IFiS PAN) ukazała się monografia dr. hab. Bogusława Pazia, profesora Uniwersytetu Wrocławskiego, pod tytułem "Filum cognitionis. Przemiany nowożytnej metafizyki w ontologię od Suareza do Kanta" (Warszawa 2019). Książka wyszła w serii "Studia z Filozofii Systematycznej" pod redakcją prof. dr. hab. Seweryna Blandziego.
Monografia przedstawia złożony proces transformacji metafizyki w ontologię, którego początek sięga tzw. drugiej scholastyki, koniec zaś – filozofii transcendentalnej Kanta. Efektem tego procesu jest nie tylko wyłonienie się ontologii jako metodologicznie niezależnej od metafizyki dziedziny filozofii, ale także "detronizacja” metafizyki – od czasów Arystotelesa nazywanej "filozofią pierwszą” – na rzecz ontologii, dokonana w dziele Christiana Wolffa "Philosophia prima sive ontologia" (1729). W opisie tego procesu autor analizował dzieła myślicieli scholastycznych dobry renesansu, Descartesa i przedstawicieli kartezjanizmu (empirystycznego na Wyspach oraz racjonalistycznego na Kontynencie) oraz prace Immanuela Kanta. Zaproponowany przezeń wykład dziejów metafizyki jest alternatywny zarówno w stosunku do Étienne’a Gilsona, który ujął go z perspektywy rozwoju esencjalizmu, jak i Ludgera Honnefeldera, zdaniem którego determinantą nowożytnej metafizyki była perspektywa filozofii transcendentalnej (scientia transcendens).
Obok systemu Wolffiańskiej ontologii, autor pracy wyróżnił m.in. jej cztery prefiguracje w dziełach: Jana Morawskiego (teoria bytu możliwego), Kartezjusza (mathesis universalis), Nicolasa Malebranche’a (teoria rozciągłości inteligibilnej) oraz Gottfrieda Wilhelma Leibniza (scientia generalis). Szczególna rola na tle opisywanego procesu transformacji przypadła Kantowi, którego filozofia transcendentalna na tle dziejów refleksji nad bytem oznaczała pojęte po Heglowsku zniesienie ontologii Wolffa: umorzenie jej roszczeń poznawczych, przy jednoczesnym zachowaniu w postaci latentnej (analityka transcendentalna) i wzniesieniu się na wyższy poziom samowiedzy.
Prezentacja monografii "Filum cognitionis" prof. Bogusława Pazia (PDF / 381.35 kb)