W ubiegły wtorek (16. kwietnia) odbyła się w „Kamienicy pod aniołami” kolejna, czwarta Dysputa Leibnizjańska, która tym razem dotyczyła kwestii solipsyzmu w ujęciu G.W. Leibniza i J. Lacana. Gościem spotkania był filozof i lekarz prowadzący praktykę, współzałożyciel Polskiego Towarzystwa Fenomenologicznego, Andrzej Leder, profesor IFiS PAN. Jest on autorem wielu prac z obszaru fenomenologii, psychoanalizy i filozofii społecznej. Niedawno wydał „Ekonomia to stan umysłu. Ćwiczenie z semantyki języków ekonomicznych” (Krytyka Polityczna, 2023). Sala na parterze Kamienicy pod aniołami była pełna. Przybyli na spotkanie studenci, doktoranci, pracownicy Instytutu Filozofii, nie zabrakło m.in. wieloletniego dyrektora Instytutu Matematyki UWr prof. Ludomira Newelskiego, byli też goście z innych uczelni wrocławskich i osoby spoza Wrocławia.
Dla przypomnienia: pierwsza Dysputa była poświęcona kwestii języka w rozwiązywaniu problemów filozofii, zaś gościem był dr Marek Krajewski, klasyczny filolog i pisarz. Druga zaś, dotycząca natury umysłu/ mózgu w perspektywie Leibnizjańskiej „metafory młyna”, profesor Tomasz Pawłowski, neurolog i psychiatra z Wrocławskiego Uniwersytetu Medycznego. Przed miesiącem w Dyspucie poświęconej związkom malarstwa i filozofii baroku uczestniczyła doktorantka Wrocławskiej Akademii Sztuk pięknych Magdalena Walkowiak.
Podobnie jak w przypadku poprzednich spotkań, tak i we wtorek na początku spotkania stanowisko filozoficzne Leibniza i ogólnie: filozofii w ogóle na dany temat prezentował profesor UWr Bogusław Paź. Wygłosił on blisko godzinny wykład na temat genezy Leibnizjańskiego solipsyzmu, którego wyrazem była słynna sentencja z § 6 „Monadologii”, mówiący o tym, że „monady nie mają okien”. Nawiązywał przy tym do wątków, jakie zawarł w swojej ostatniej monografii „Monada, czyli człowiek w Leibnizjańskim świecie” (PWN 2023). Genezę solipsyzmu, mówił prelegent, stanowił starożytny sceptycyzm i metodyczny sceptycyzm Kartezjusza. I to on, tj. sceptycyzm, doprowadził autora „Rozprawy o metodzie” do solipsyzmu. Wrocławski historyk filozofii przedstawił trzy wymiary Leibnizjańskiego solipsyzmu (ontologiczny, epistemologiczny i semiotyczny), który w nawiązaniu do metaforyki Leibniza nazwał formami „labiryntów” myśli Leibniza. W ramach zaś prezentacji sposobów przezwyciężania solipsyzmu przez Leibniza wskazał na trzy – jak to nazwał – „nici Ariadny” w postaci: ontologizmu (i egzemplaryzmu), refleksyjnego modelu lustra i natury intencjonalności (reinterpretacja Kartezjańskiej zasady cogito).
Następnie gość z Warszawy, profesor Andrzej Leder w klarowny sposób, jak na wykład dotyczący Lacanowskiej filozofii, wyłożył specyfikę solipsyzmu w wydaniu francuskiego psychiatry i filozofa. Uderzająca już na początku jego wykładu była pojawiająca się zbieżność elementów obu prezentacji w postaci obecności w nich takich elementów, jak metaforyka lustra i refleksji, obrazująca naturę indywidualnej świadomości, oraz kwestia semiozy. Profesor Leder mówił o problemach Lacanowskiego rozpływu pragnienia w porządku wyobrażeniowym (imaginaire). To on wpływa na swoistą solipsystyczną kapsułę, która tworzy się wokół jednostki i poprzez którą postrzega ona świat wokół siebie i samą siebie. Takie ujęcie porządku wyobrażeniowego i jego wpływu wydaje się bliskie solipsyzmowi Leibnizjańskich monad, które rozwijają się wedle własnych wewnętrznych prawideł z pewnych obecnych w nich form potencjalnych. U Lacana jednak porządek wyobrażeniowy nie jest jedynym, w którym żyjemy, ale tworzy się on wobec wymiarów symboliczności i realności, z którymi się zderza i wobec których się formuje, konfliktuje i rozwija. Wrocławskim akcentem w wykładzie profesora Ledera były przywoływane fragmenty ostatniej książki profesora Pazia o filozofii Leibniza, do których się on odwoływał przy prezentacji stanowiska Lacana. Służyło to unaocznieniu dość zaskakujących zbieżności pomiędzy klasyczną filozofią świadomości a tą współczesną.
Po obu wystąpieniach nastąpiła końcowa część spotkania, w której przewidziano zadawanie pytań i dyskusję. Pytania dotyczyły różnorakich kwestii od kwestii poznawania nieskończoności u Kartezjusza i Leibniza, poprzez szczegółowe zagadnienia kategorii wybrażonego i realnego u Lacana, sprawy statusu fotografii w wykładni Lacana, po kwestie z obszaru teorii systemów dedukcyjnych (dowód Gödla), które podejmował profesor Newelski w dyskusji z profesorem Lederem. Przez cały czas Dysputy panowała dobra atmosfera, choć pełna skupienia, a także dobry humor, na który wpływ mieli prelegenci. Piękny plakat wykonała absolwentka Instytut Filozofii UWr Magdalena Walkowiak, właścicielka AbeloArt Studio, zdjęcia – jej praktykantki Nikola Sala i Emilia Iskra, a także Tomasz Wypych.
Planowana tematyka przyszłych spotkań ma dotyczyć takich kwestii, jak: nieskończoność w matematyce i filozofii baroku, spór „sola fide” i „sola ratione” w doktrynie Lutra i Leibniza (Wolffa), a także: światło i przestrzeń w malarstwie baroku oraz harmonia w muzyce i metafizyce siedemnastego wieku.
Poniżej prezentujemy zdjęcia z wydarzenia.
